با ایجاد دانشکده‌ پزشکی درسال 1328 و دانشکده‌ ادبیات در سال 1334 در مشهد،گام اساسی در راه شکل‌گیری نخستین دانشگاه در منطقه شرق و شمال شرق کشور یعنی دانشگاه مشهد شکل گرفت. این دانشگاه که در سال 1335 از طرف وزارت فرهنگ «دانشگاه رضوی» نامیده شده بود، بعد از دانشگاه تهران و دانشگاه تبریز، سومین دانشگاهی بود که در ایران تاسیس گردید. دانشگاه رضوی بعد از دو سال یعنی در سال 1337 به «دانشگاه مشهد» و در سال 1353 به «دانشگاه فردوسی مشهد» تغییر نام داد و اقای دکتر سامی راد به عنوان نخستین رئیس دانشگاه فردوسی منصوب شدند. در سال 1366دانشگاه فردوسی مشهد از علوم پزشکی جدا و مستقل گردید. دانشکده‌های پزشکی و ادبیات تا چند سال تنها مراکز آموزش عالی در مشهد بودند که با تأسیس دانشکده‌های الهیات، علوم پایه، علوم تربیتی و روانشناسی، کشاورزی و مهندسی بر تعداد مراکز آموزش عالی در مشهد افزوده شد.

اولین رشته دانشکده ادبیات، زبان و ادبیات فارسی بود که در سال 1334 به ریاست دکتر علی اکبر فیاض ایجاد گردید. دومین رشته زبان و ادبیات فرانسه بود که در سال 1335 ایجاد شد و سپس رشته تاریخ و جغرافیا بود که در سال 1336 تاسیس شد که تا سال 1346 یک رشته را تشکیل می­دادند، اما از این سال به دو رشته مجزای تاریخ و جغرافیا تقسیم شدند. آقای دکتر لطف الله مفخم پایان، پایه گذار رشته جغرافیا در دانشکده ادبیات دانشگاه فردوسی مشهد بودند. که در ادامه مختصری از زندگی علمی ایشان آمده است.

 زندگی نامه علمی دکتر لطف الله مفخم پایان

دکتر لطف الله مفخم پایان از چهره های برجسته جغرافیا و موسیقی کشور در 25 مهر 1294 در تهران متولد شد. ایشان در سال 1318 دیپلم خود را از هنرستان موسیقی دارالفنون اخذ نمودند و از شاگردان بنام استاد ابوالحسن صبا بودند. لیسانس باستان شناسی را درسال 1321 از دانشگاه تهران دریافت کردند و لیسانس تاریخ و جغرافیا را از همین دانشگاه با رتبه اول اخذ نمودند و تا سال 1328 در دبیرستان ها و دانشسرای مقدماتی پسران تهران به تدریس اشتغال داشتند. سپس در گروه جغرافیای دانشگاه تازه تاسیس تبریز مشغول به کار شدند. در سال 1329 برای ادامه تحصیل به پاریس رفتند و در سال 1332 از دانشگاه سوربن مدرک دکتری را اخذکردند و به دانشگاه تبریز بازگشتند.

با تاسیس دانشکده ادبیات در سال 1334 به مشهد منتقل شدند و به عنوان یکی از استادان برجسته رشته تاریخ و جغرافیای دانشکده به تدریس مشغول شدند و در سال 1343 به درجه استادی ارتقاء یافتند. براساس تلاش های ایشان در سال 1346 رشته مستقل جغرافیا را بنیان نهادند و تا زمان بازنشستگی یعنی سال1351، به عنوان اولین مدیرگروه جغرافیا، دراین گروه آموزشی به فعالیت های مختلف آموزشی، پژوهشی و اجرایی اشتغال داشتند. پس از بازنشستگی نیز در پست مشاور در سازمان جغرافیایی کشور مشغول به کار شدند و در آنجا نیز منشأ خدمات علمی ارزنده ای بودند. دکتر فخم پایان در 17 دی ماه 1363 در تهران درگذشت.

تصویر 1: دکتر لطف اله مفخم پایان پایه گذار رشته جغرافیای دانشگاه فردوسی مشهد

تصویر 2: چند تن از دانشجویان اولین دوره مشترک رشته تاریخ و جغرافیای دانشکده ادبیات، ورودی 1337. اسامی آنها از راست : سید هاشم منتجبی.محمود گلابگیر، نیک کرباسی و دکتر کاظم خواجویان (تاریخ عکس 10/2/1341)

 تصویر 3: اولین گروه دانشجویان جغرافیای دانشگاه فردوسی درکنار استاد دکتر مفخم پایان : اقای دکتر مهدی صدیقی در کنار ایشان و اقای دکتر پاپلی یزدی در ردیف دوم و نفر سوم

تصویر 4: آقای دکتر سیروس سهامی (مدیر گروه) و آقای دکتر عباس سعیدی رضوانی (رئیس دانشکده) در جمع تیم فوتبال دانشجویان دانشکده ادبیات و علوم انسانی، پس از قهرمانی در سطح دانشگاه در اواسط دهه 1350. آقای دکتر محمدجعفر زمردیان (دانشیار بازنشسته گروه جغرافیای دانشگاه فردوسی) و آقای دکتر حسین حاتمی نژاد (دانشیار دانشکده جغرافیای دانشگاه تهران) به ترتیب نفرات سوم و چهارم، نشسته از چپ، جزء تیم قهرمان هستند.

تصویر 5: آقای دکتر علی شریعتی در بین دانشجویان دانشکده ادبیات در سال 1348. آقای دکتر پاپلی یزدی ردیف جلو نفر چهارم از چپ.

اعضای آموزشی گروه جغرافیا در نیمسال اول سال تحصیلی 1357 ( قبل از انقلاب اسلامی)

• اقای دکتر سیروس سهامی: دکترای رشته جغرافیا ازدانشگاه کلرمون فران فرانسه
• خانم دکتر زیباخرسند: دکترای سیکل سوم رشته جغرافیا ازدانشگاه پاریس
• آقای دکتر مهدی صدیقی: دکترای سیکل سوم رشته جغرافیا از دانشگاه پاریس
• اقای دکتر عباس سعیدی رضوانی: دکترای سیکل سوم رشته جغرافیا از دانشگاه پاریس.
• آقای دکتر جعفرجوان: دکتری سیکل سوم رشته جغرافیای روستایی از دانشگاه کان فرانسه
• اقای دکتر محمود علوی: فوق لیسانس جغرافیا از دانشگاه اکس مارسی فرانسه و دکتری سیکل سوم رشته جغرافیای انسانی از دانشگاه لیس فرانسه.

مدیران گروه جغرافیا از ابتدای تاسیس تا کنون

گروه جغرافیای دانشکده ادبیات و علوم انسانی دکتر علی شریعتی دانشگاه فردوسی مشهد،  از ابتدای تاسیس گروه (از سال 1346 تاکنون) تعداد  20 تن مدیرگروه به شرح زیر داشته است:

مجموعه تصاویر مدیران گروه جغرافیا

   سال ایجاد رشته های جغرافیا در دانشکده ادبیات دانشگاه فردوسی مشهد از ابتدا تا کنون( 1403)