"لزوم توجه به وضعيت اضطراري سياره زمين در جهان پس از كرونا"،يادداشت عضو هيات علمي گروه جغرافياي دانشگاه فردوسي در ايسنا
دکتر عباس مفیدی، عضو هیأت علمی گروه جغرافیای دانشگاه فردوسی مشهد طی یادداشتی در خصوص هشدار اخیر دانشمندان از وضعیت «اضطرار اقلیمی» آورده است: این روزها شیوع ناخواسته و افسارگسیخته ویروس کرونا کلیه مناسبات و فعالیتهای بشری در مقیاسهای محلی تا بینالمللی را به چالش کشیده است. نظریه پردازان در حوزههای مختلف اگرچه غافلگیر شدهاند اما تقریبا همگی متفق القولند که جامعه بشری در جهان پس از کرونا در مناسبات اجتماعی، اخلاقی، فرهنگی و همچنین حوزههای سیاسی و اقتصادی به شدت دچار تحول خواهد شد.
باید اذعان داشت که چنین تأثیرگذاری شگرف و عالمگیر بر رفتار بشر از ابتدای شکلگیری تمدنها سابقه نداشته و به گواه تاریخ نمیتوان مشابهی در این مقیاس برای آن پیدا کرد. ظاهراً وقوع پدیدهای ناشناخته با امکان شیوع سریع و قابلیت انتشار گسترده در طول تاریخ همتایی نداشته یا اگر هم داشته به واسطه ساختار متفاوت اجتماعی و ارتباطی به این سطح از انتشار نرسیده تا به یک چالشِ آنیِ جهانی برای جامعه بشری تبدیل شود.
سوای تاثیرگذاری شگرف این پدیده، پیام بسیار مهمی که شیوع عالمگیر ویروس کرونا برای بشر در ابتدای قرن بیست و یکم دارد این است که برای تداوم مطلوبیت زیست بر روی این کره خاکی پایبندی به اصول مشترک اخلاقی، همگرایی و یکپارچگی در رفتارهای اجتماعی در تمامی مقیاسهای مکانی از محلی تا جهانی از ضروریات است.
بشری که در طی چند قرن گذشته با تمام توان درصدد به سلطه در آوردن محیط طبیعی سیاره زمین و حکمرانی بر آن بر اساس آلام و مطامع خود بوده است، با بروز بحران جهانی کرونا به واقع با این حقیقت مواجه شد که لاجرم میبایست به این شیوه رفتاری خود خاتمه دهد و رفتار جدیدی را برگزیند که ضامن حیات او در عرصه گسترده سیاره زمین باشد. به عبارتی دیگر، شیوع ویروس کرونا سبب بیداری بشر از یک خواب غفلت طولانی در رابطه با نحوه بهرهگیری از مناسبات انسانی و رفتارهای اجتماعی در زندگی روزمره خود بر روی سیاره زمین شده است.
حقیقت امر این است که بشر در طی دهههای گذشته به همان میزانی که سطح تکنولوژی و سطح بهرهبرداری از منابع طبیعی را در سیاره زمین توسعه داده، ساختارهای اجتماعی، اخلاقی و رفتاری را ارتقاء نبخشیده است. دانشمندان علوم محیطی به ویژه پژوهشگران علوم جو، سالهای سال است که نحوه رفتار نادرست بشر با طبیعت و محیط پیرامون را «عامل اصلی» تغییرات ایجاد شده در سیاره زمین میدانند و وقوع پدیده «گرمایش جهانی» را تهدیدی جدی نه فقط برای بشریت بلکه برای کل حیات بر روی کره زمین اعلام نمودهاند.
با این وجود، بشر معاصر به جهت بطئی و تدریجی بودن وقوع این پدیده، تقریباً در عمل ارزشی را برای این هشدارها قائل نشده است. رفتارهای خودخواهانه بشر در برابر سرنوشت این کره خاکی تا آنجا پیش رفته که سردمداران بعضی از کشورهای قدرتمند برای چند صبا فروش بیشتر تسلیحات نظامی و اجناس و کالاهای صنعتی خود وقوع چنین پدیدهای را اساساً کتمان میکنند یا تمایل آنها به این مباحث صرفاً به جهت تقویت جناح سیاسی و منافع حزبی انجام میپذیرد.
در چنین شرایطی، بالغ بر 11 هزار نفر از محققان علوم محیطی از سرتاسر جهان در یک اقدام هماهنگ و به شکلی یکپارچه و هم صدا در پاییز سال 2019 در خصوص بروز وضعیت «اضطرار اقلیمی» به دولتمردان هشدار دادهاند. اگرچه در نگاه اول استفاده از واژه «اورژانس یا اضطرار اقلیمی» (Climate Emergency) برای وضعیت سیاره زمین به نظر اغراقآمیز به نظر میرسد اما نابهنجاریهای بیشمار به وقوع پیوسته در رفتار سامانه اقلیمی زمین، دانشمندان علوم محیطی را ناگزیر به اعلام این هشدار جدی از وضعیت سیاره نموده است (رجوع شود به مقاله ریپل و یازده هزار و دویست و پنجاه و نه همکار، 2020).
واژهای که فرهنگ لغت آکسفورد آن را به عنوان واژه سال 2019 برگزیده است. با توجه به شرایط ایجاد شده، میبایست در جهان پسا-کرونا به این نوع رفتار و این شیوه بهرهبرداری از منابع طبیعی سیاره زمین خاتمه دهیم. وقوع مکرر پدیدههایی مانند سیلهای گسترده و مخرب، بارشهای برف سنگین، دماهای طاقت فرسای تابستان، خشکسالیهای گسترده، شدید و طولانی، آتشسوزیهای مهیب، موجهای گرمایی در اقصی نقاط جهان و همچنین وقوع پدیدههای نادری مانند: حفره ازون، ذوب یخهای قطب شمال، تغییرات در پراکنش گونههای گیاهی، جانوری و الگوی انتشار بیماریها در سالهای اخیر و بسیاری موارد دیگر، همه و همه، نشانههایی هستند که رفتار نابهنجار جو در نتیجه وقوع پدیده تغییر اقلیم در سیاره زمین را به نمایش میگذارند.
نکتهای که در این میان میبایست به آن توجه کرد این است که تغییر اقلیمی قرن بیست و یکم بیش از هر عاملی، حاصل فعالیتهای نادرست، نابخردانه و خودخواهانه بشر در طی دهههای گذشته بوده است. ادامه بهرهبرداری نادرست انسان از محیط طبیعی، سبب آن خواهد شد تا به واسطه پدیده تغییر اقلیم، سامانه ژئوفیزیکی زمین به تعادلی جدید دست یابد که جایگزین تعادل موجود خواهد شد.
چنین تغییری در سیاره زمین، در قیاس با بحران کرونا، کل ارکان حیات سیاره را به شدت از خود متأثر خواهد کرد. اگرچه در دورانهای زمینشناسی و برهههای تاریخی گذشته، سیاره زمین به دفعات چنین تغییراتی را تجربه کرده است اما تغییرات اقلیمی قرن بیست و یکم نه تغییراتی با منشأ طبیعی بلکه تغییراتی «خودساخته» به تعبیری انسان ساخت، محسوب میشود. شاید اغراقآمیز نباشد که گفته شود چنین تغییراتی میتواند به انقراض نوع بشر نیز منجر شود.
به همین دلیل، با وام گرفتن از تجربه بحران کرونا، لازم است جامعه بشری ضمن همفکری و هماندیشی، به مدل جدیدی از رفتارهای اجتماعی و اخلاقی دست یابد تا ضامن حفظ بقاء خود و سایر موجودات سیاره باشد. در این راستا، دولتها، ملتها و تک تک ساکنین این کره خاکی میبایست شیوه رفتاری جدیدی را جهت بهرهبردای مناسب از منابع طبیعی و محیط پیرامون، از خود به نمایش گذارند.
شاید ذکر ضرب المثل بادیه نشینان صحرای بزرگ آفریقا در اینجا بیمناسبت نباشد؛ «اگر میخواهید در بیابان با سرعت به پیش بروید، تنها سفر کنید. اما اگر میخواهید در سفر خود به سر منزل مقصود برسید، با همدیگر و به شکل جمعی طی طریق کنید». واقعیت جهان پسا-کرونا این است که جامعه بشری و دولتها، میبایست تهدیدهای محیطی موجود را به رسمیت شناخته و برای خروج سیاره زمین از وضعیت «اضطرار اقلیمی» تک تک افراد جامعه بشری به شکلی آگاهانه و هماهنگ، حرکتی جمعی و یکپارچه را برای بهبود شرایط آغاز کنند.
بی شک، در این راه مدلها و شیوههای جدیدی از رفتارهای مدنی برای جهان پسا-کرونا لازم میآید. کوتاه سخن آن که، جامعه بشری در جهان پسا-کرونا به یک پوست اندازی در مناسبات و رفتارهای اجتماعی و اخلاقی نیازمند است.
لینک خبر