تاریخچه تأسیس رشته جغرافیا در دانشگاه فردوسی مشهد

 

با ایجاد دانشکده‌ پزشکی درسال 1328 و دانشکده‌ ادبیات در سال 1334 در مشهد،گام اساسی در راه شکل‌گیری نخستین دانشگاه در منطقه شرق و شمال شرق کشور یعنی دانشگاه مشهد شکل گرفت. این دانشگاه که در سال 1335 از طرف وزارت فرهنگ «دانشگاه رضوی» نامیده شده بود، بعد از دانشگاه تهران و دانشگاه تبریز، سومین دانشگاهی بود که در ایران تاسیس گردید. دانشگاه رضوی بعد از دو سال یعنی در سال 1337 به «دانشگاه مشهد» و در سال 1353 به «دانشگاه فردوسی مشهد» تغییر نام داد و اقای دکتر سامی راد به عنوان نخستین رئیس دانشگاه فردوسی منصوب شدند. در سال 1366دانشگاه فردوسی مشهد از علوم پزشکی جدا و مستقل گردید. دانشکده‌های پزشکی و ادبیات تا چند سال تنها مراکز آموزش عالی در مشهد بودند که با تأسیس دانشکده‌های الهیات، علوم پایه، علوم تربیتی و روانشناسی، کشاورزی و مهندسی بر تعداد مراکز آموزش عالی در مشهد افزوده شد.

اولین رشته دانشکده ادبیات، زبان و ادبیات فارسی بود که در سال 1334 به ریاست دکتر علی اکبر فیاض ایجاد گردید. دومین رشته زبان و ادبیات فرانسه بود که در سال 1335 ایجاد شد و سپس رشته تاریخ و جغرافیا بود که در سال 1336 تاسیس شد که تا سال 1346 یک رشته را تشکیل می­دادند، اما از این سال به دو رشته مجزای تاریخ و جغرافیا تقسیم شدند. آقای دکتر لطف الله مفخم پایان، پایه گذار رشته جغرافیا در دانشکده ادبیات دانشگاه فردوسی مشهد بودند. که در ادامه مختصری از زندگی علمی ایشان آمده است.

 

زندگی نامه علمی دکتر لطف الله مفخم پایان

دکتر لطف الله مفخم پایان از چهره های برجسته جغرافیا و موسیقی کشور در 25 مهر 1294 در تهران متولد شد. ایشان در سال 1318 دیپلم خود را از هنرستان موسیقی دارالفنون اخذ نمودند و از شاگردان بنام استاد ابوالحسن صبا بودند. لیسانس باستان شناسی را درسال 1321 از دانشگاه تهران دریافت کردند و لیسانس تاریخ و جغرافیا را از همین دانشگاه با رتبه اول اخذ نمودند و تا سال 1328 در دبیرستان ها و دانشسرای مقدماتی پسران تهران به تدریس اشتغال داشتند. سپس در گروه جغرافیای دانشگاه تازه تاسیس تبریز مشغول به کار شدند. در سال 1329 برای ادامه تحصیل به پاریس رفتند و در سال 1332 از دانشگاه سوربن مدرک دکتری را اخذکردند و به دانشگاه تبریز بازگشتند.

با تاسیس دانشکده ادبیات در سال 1334 به مشهد منتقل شدند و به عنوان یکی از استادان برجسته رشته تاریخ و جغرافیای دانشکده به تدریس مشغول شدند و در سال 1343 به درجه استادی ارتقاء یافتند. براساس تلاش های ایشان در سال 1346 رشته مستقل جغرافیا را بنیان نهادند و تا زمان بازنشستگی یعنی سال1351، به عنوان اولین مدیرگروه جغرافیا، دراین گروه آموزشی به فعالیت های مختلف آموزشی، پژوهشی و اجرایی اشتغال داشتند. پس از بازنشستگی نیز در پست مشاور در سازمان جغرافیایی کشور مشغول به کار شدند و در آنجا نیز منشأ خدمات علمی ارزنده ای بودند. دکتر فخم پایان در 17 دی ماه 1363 در تهران درگذشت.

 

تصویر 1: دکتر لطف اله مفخم پایان پایه گذار رشته جغرافیای دانشگاه فردوسی مشهد

 

تصویر 2: چند تن از دانشجویان اولین دوره مشترک رشته تاریخ و جغرافیای دانشکده ادبیات، ورودی 1337. اسامی آنها از راست : سید هاشم منتجبی.محمود گلابگیر، نیک کرباسی و دکتر کاظم خواجویان (تاریخ عکس 10/2/1341)

 

 تصویر 3: اولین گروه دانشجویان جغرافیای دانشگاه فردوسی درکنار استاد دکتر مفخم پایان : اقای دکتر مهدی صدیقی در کنار ایشان و اقای دکتر پاپلی یزدی در ردیف دوم و نفر سوم

 

تصویر 4: آقای دکتر سیروس سهامی (مدیر گروه) و آقای دکتر عباس سعیدی رضوانی (رئیس دانشکده) در جمع تیم فوتبال دانشجویان دانشکده ادبیات و علوم انسانی، پس از قهرمانی در سطح دانشگاه در اواسط دهه 1350. آقای دکتر محمدجعفر زمردیان (دانشیار بازنشسته گروه جغرافیای دانشگاه فردوسی) و آقای دکتر حسین حاتمی نژاد (دانشیار دانشکده جغرافیای دانشگاه تهران) به ترتیب نفرات سوم و چهارم، نشسته از چپ، جزء تیم قهرمان هستند.

 

تصویر 5: آقای دکتر علی شریعتی در بین دانشجویان دانشکده ادبیات در سال 1348. آقای دکتر پاپلی یزدی ردیف جلو نفر چهارم از چپ.

 

اعضای آموزشی گروه جغرافیا در نیمسال اول سال تحصیلی 1357 ( قبل از انقلاب اسلامی)

• اقای دکتر سیروس سهامی: دکترای رشته جغرافیا ازدانشگاه کلرمون فران فرانسه
• خانم دکتر زیباخرسند: دکترای سیکل سوم رشته جغرافیا ازدانشگاه پاریس
• آقای دکتر مهدی صدیقی: دکترای سیکل سوم رشته جغرافیا از دانشگاه پاریس
• اقای دکتر عباس سعیدی رضوانی: دکترای سیکل سوم رشته جغرافیا از دانشگاه پاریس.
• آقای دکتر جعفرجوان: دکتری سیکل سوم رشته جغرافیای روستایی از دانشگاه کان فرانسه
• اقای دکتر محمود علوی: فوق لیسانس جغرافیا از دانشگاه اکس مارسی فرانسه و دکتری سیکل سوم رشته جغرافیای انسانی از دانشگاه لیس فرانسه.

 

مدیران گروه جغرافیا از ابتدای تاسیس تا کنون

گروه جغرافیای دانشگاه فردوسی از ابتدای تاسیس گروه در سال 1346 تاکنون 17 مدیر داشته است. لیست اسامی و دوره مدیریت هر یک از مدیران گروه در جدول 1 آورده شده است.

 

جدول 1: لیست مدیران گروه جغرافیای دانشگاه فردوسی مشهد از ابتدای تاسیس گروه مستقل (1346) تاکنون ( 1398)

نام ونام خانوادگی	دوره مدیریت
دکتر لطف اله مفخم پایان	1346-1350
دکتر سیروس سهامی	1350-1354
دکتر مهدی صدیقی	1354-1360
دكتر محمد حسين پاپلي يزدي	1362-1364
دكتر سيد حسن مطيعي لنگرودي	1369- 1364
دكتر جعفر جوان	1369-1371
دكتر عزت الله مافي	1374-1371
دكتر محمد علي احمديان	1381- 1374
دكتر حميد شايان	1383- 1381
دكتر سيد رضا حسين زاده	1385- 1383
دكتر براتعلي خاكپور	1385-1387
دكتر مجيد پورعشور ياسوري	1387-1388
دكتر محمد رحيم رهنما	1388-1390
دکتر هادی زرقانی	1390-1393
دکتر هادی اعظمی	1393-1395
دکتر خدیجه بوزرجمهری	1395-1397
دکتر عباس مفیدی	1397 تا کنون

 

تصاویر مدیران گروه جغرافیای دانشگاه فردوسی از ابتدای تاسیس گروه مستقل (1346) تاکنون ( 1398)

 

 تصویر 6- مجموعه تصاویر مدیران گروه جغرافیا از ابتدای تاسیس رشته مستقل (1346) تاکنون ( 1398)

 

جدول2:  سال ایجاد رشته های جغرافیا در دانشکده ادبیات دانشگاه فردوسی مشهد از ابتدا تا کنون( 1398)  

سال ایجاد	نام رشته و مقطع
	کارشناسی
1336	رشته تاریخ و جغرافیا
1346	رشته جغرافیا
1350	رشته جغرافیای انسانی- اقتصادی
1362	رشته جغرافیای روستایی ( بعد از انقلاب فرهنگی)
1362	رشته جغرافیای شهری ( بعد از انقلاب فرهنگی)
1369	رشته جغرافیا و برنامه ریزی روستایی
1369	رشته جغرافیا و برنامه ریزی شهری
1393	رشته آب و هواشناسی
	کارشناسی ارشد
1369	رشته جغرافیا و برنامه ریزی روستایی
1382	رشته جغرافیا و برنامه ریزی شهری
1385	رشته جغرافیای طبیعی-گرایش ژئومورفولوژی (از سال 1392 رشته ژئومورفولوژی)
1387	رشته جغرافیای سیاسی
1388	رشته مدیریت امور شهری
1388	رشته جغرافیای طبیعی-گرایش اقلیم شناسی (از سال 1392 رشته آب و هواشناسی)
1398	رشته جغرافیا و برنامه ریزی گردشگری
	دکتری
1375	رشته جغرافیا و برنامه ریزی روستایی
1389	رشته جغرافیا و برنامه ریزی شهری
1391	رشته ژئومورفولوژی
1396	رشته جغرافیای سیاسی